LEADER posiada długą historię, a przez ponad 30 lat istnienia znacznie się zmienił. Początkowo wprowadzono go w 1991 roku jako pilotażową inicjatywę, która od tego czasu rozwinęła się i stała głównym podejściem metodologicznym w bieżącym okresie programowania. Podejście LEADER powstało w odpowiedzi na niezdolność tradycyjnej, odgórnej polityki do rozwiązywania problemów trapiących liczne obszary wiejskie Europy.
Jest to metodologia rozwoju lokalnego, która w Polsce jest stosowana od 2004 r., w celu angażowania graczy lokalnych w tworzenie i dostarczanie strategii, podejmowanie decyzji oraz alokację zasobów na rzecz rozwoju poszczególnych obszarów wiejskich. Nazwa, wbrew pozorom, nie pochodzi od słowa „leader” (ang. lider), choć w swej ideologii ma dużo wspólnego z tym określeniem.
Kluczowe cechy podejścia LEADER:
- ODDOLNOŚĆ (szeroki udział społeczności lokalnej w tworzeniu i realizacji strategii).
- TERYTORIALNOŚĆ (lokalna strategia rozwoju przygotowana dla danego, spójnego obszaru).
- ZINTEGROWANIE (łączenie różnych dziedzin gospodarki, współpraca różnych grup interesu).
- PARTNERSTWO (lokalna grupa działania jako lokalne partnerstwo, w którym uczestniczą różne podmioty z sektora publicznego, społecznego i gospodarczego).
- INNOWACYJNOŚĆ (w skali lokalnej).
- DECENTRALIZACJA (zarządzania i finansowania).
- SIECIOWANIE I WSPÓŁPRACA (wymiana doświadczeń i rozpowszechnianie dobrych praktyk).
Ważnym zagadnieniem odnoszącym się do LGD jest jej WIARYGODNOŚĆ, która budowana jest przez stosowanie niedyskryminujących procedur oraz skuteczne unikanie konfliktu interesów. LGD podejmuje decyzje o finansowaniu różnych projektów. Rola LGD powinna być rozumiana jako rola: lokalnego lidera, animatora, doradcy lokalnej społeczności.
Założenia ogólne interwencji LEADER:
- Podstawa prawna: Art. 77 ust. 1 lit b rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2115 z dnia 2 grudnia 2021 r. ustanawiającego przepisy dotyczące wsparcia planów strategicznych sporządzanych przez państwa członkowskie w ramach wspólnej polityki rolnej (planów strategicznych WPR) i finansowanych z Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji (EFRG) i z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) oraz uchylające rozporządzenia (UE) nr 1305/2013 i (UE) nr 1307/2013.
- Cel szczegółowy WPR: Wspieranie zatrudnienia, wzrostu, włączenia społecznego i rozwoju lokalnego na obszarach wiejskich, w tym biogospodarki i zrównoważonego leśnictwa.
- Mechanizm wdrażania interwencji: Wdrożenie interwencji LEADER będzie polegało na realizacji wybranych LSR przez LGD na obszarach wiejskich, bowiem ważny jest lokalny i zintegrowany charakter instrumentu; zorientowanie na obszary wiejskie oraz umożliwienie LGD dostatecznej swobody w określaniu lokalnych interdyscyplinarnych priorytetów rozwojowych W ramach wdrożenia interwencji LEADER przyjęto 2 komponenty: 1. Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju, w tym: projekty grantowe i operacje własne LGD oraz projekty partnerskie (Wdrażanie LSR), 2. Zarządzanie lokalnymi strategiami rozwoju i animacja (Zarządzanie LSR).
System wdrażania interwencji LEADER:
- Instytucją zarządzającą (IZ) PS WPR jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
- Agencja płatnicza jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która deleguje część zadań do podmiotów wdrażających.
- Podmioty wdrażające to właściwe terytorialnie dla LGD samorządy województw.
- LGD natomiast realizują zadania określone w rozporządzeniu 2021/1060 tj. w szczególności:
a) opracowują i wdrażają LSR, w tym animują społeczność lokalną,
b) opracowują kryteria wyboru i procedurę wyboru operacji (oraz grantobiorców),
c) przygotowują i prowadzą nabory wniosków,
d) wybierają operacje do finansowania (spośród operacji zgodnych z LSR)
oraz ustalają maksymalną kwotę wsparcia, a następnie przedkładają wnioski
o przyznanie pomocy do ostatecznej kwalifikowalności do podmiotów
wdrażających,
e) monitorują realizację LSR,
f) prowadzą ewaluacje LSR.
Zasięg terytorialny wdrażania interwencji LEADER:
LSR współfinansowana z EFRROW będzie realizowana na obszarze wiejskim, zamieszkanym przez minimum 30 tys. mieszkańców, obejmującym obszar co najmniej 2 gminy położone na obszarze wiejskim, przy czym jeżeli LSR na danym obszarze została wybrana w okresie 2014-2020 natomiast liczba ludności spadła poniżej 30 tys. mieszkańców, to ww. warunek uważa się za spełniony.
Cel interwencji LEADER/Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność (RLKS):
Budowanie lokalnej tożsamości bazującej na aktywizacji społecznej i przy wykorzystaniu miejscowych zasobów w sposób zapewniający najlepsze zaspokojenie potrzeb społeczności wiejskich, w tym poprzez wykorzystanie wiedzy, innowacji i rozwiązań cyfrowych.
Beneficjenci interwencji LEADER:
- Wdrażanie LSR:
a) Beneficjenci I stopnia:
– osoby fizyczne, w tym ubezpieczone w KRUS lub wykonujące działalność gospodarczą,
– osoby prawne w tym organizacje pozarządowe, jednostki nieposiadające osobowości prawnej, którym ustawy nadają zdolność do wykonywania czynności prawnych (np. stowarzyszenia zwykłe), JSFP, MŚP,
– LGD, w tym w szczególności w ramach projektów grantowych, operacji własnych.
b) Beneficjenci II stopnia:
– grantobiorcy w projektach grantowych LGD. - Zarządzanie LSR:
– LGD, których LSR zostały wybrane do realizacji.
Zakres wsparcia interwencji LEADER:
- Rozwój przedsiębiorczości, w tym rozwój biogospodarki lub zielonej gospodarki w szczególności:
a) podejmowanie pozarolniczej działalności gospodarczej przez osoby fizyczne (do 150 tys. zł),
b) rozwijanie pozarolniczej działalności gospodarczej (do 500 tys. zł),
c) rozwijanie przedsiębiorstw społecznych (do 500 tys. zł). - Rozwój pozarolniczych funkcji gospodarstw rolnych w szczególności w zakresie (do 150 tys. zł):
a) gospodarstw agroturystycznych,
b) zagród edukacyjnych,
c) gospodarstw opiekuńczych. - Rozwój współpracy w ramach krótkich łańcuchów żywnościowych (do 350 tys. zł).
- Poprawa dostępu do usług dla lokalnych społeczności, z wyłączeniem inwestycji produkcyjnych oraz operacji w zakresach wymienionych punktach 1 – 2 (do 500 tys. zł).
- Przygotowanie koncepcji inteligentnej wsi (4 tys. zł).
- Poprawa dostępu do małej infrastruktury publicznej (do 500 tys. zł).
- Kształtowanie świadomości obywatelskiej o znaczeniu zrównoważonego rolnictwa, gospodarki rolno-spożywczej, zielonej gospodarki, biogospodarki oraz ochrony dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego polskiej wsi, a także wzmacnianie programów edukacji liderów życia publicznego i społecznego (do 500 tys. zł).
- Włączenie społeczne osób w niekorzystnej sytuacji (do 500 tys. zł).
Wysokość wsparcia interwencji LEADER z komponentu „Wdrażanie LSR”:
Wsparcie udzielane jest w formie dotacji w postaci ryczałtu* w zakresie:
- podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej przez osoby fizyczne oraz rozwoju pozarolniczych funkcji gospodarstw rolnych do wysokości 150 tys. zł,
- rozwoju współpracy w ramach krótkich łańcuchów żywnościowych do wysokości 350 tys. zł,
- projektów grantowych do wysokości 500 tys. zł, przy czym wysokość pojedynczego grantu:
a) na sfinansowanie przygotowania jednej koncepcji inteligentnej wsi wynosi 4 tys. zł,
b) na przygotowanie projektu partnerskiego:
▪ do 50 tys. zł w przypadku partnerstwa z podmiotem z obszaru innej LSR w kraju,
▪ do 150 tys. zł – w przypadku partnerstwa z podmiotem z obszaru innej LSR z innego kraju,
▪ w pozostałych zakresach zadań objętych grantami – ustalana będzie na bazie projektu budżetu (art. 83 ust. 1 lit. c oraz ust. 2 lit. b); maksymalna kwota zostanie określona w oparciu o dane historyczne. - w pozostałych przypadkach Wdrażania LSR (w tym na operacje własne) wsparcie
będzie miało formę dotacji w postaci refundacji kosztów kwalifikowalnych
do wysokości 500 tys. zł.
Wykluczenia z interwencji LEADER:
- Z pomocy wykluczone są operacje:
a) obejmujące budowę lub modernizację dróg, targowisk, sieci wodno-kanalizacyjnych, przydomowych oczyszczalni ścieków,
b) dotyczące świadczenia usług dla rolnictwa. - Działalność gospodarcza powinna być wspierana jedynie w zakresie, w jakim jest to zgodne z celami tematycznymi wskazanymi w LSR.
- Maksymalny udział środków PS współfinansujących LSR przeznaczonych na finansowanie operacji realizowanych przez jednostki sektora finansów publicznych nie przekracza równowartości 40% wszystkich środków współfinansujących daną LSR (od szerokiej podstawy, bo wchodzą w nią także środki polityki spójności). Nie dotyczy operacji wdrażających koncepcje Smart Village.
Kwalifikowalność w interwencji LEADER:
- Warunki kwalifikowalności operacji uzależnione są od:
• komponentu interwencji (Wdrażanie LSR albo Zarzadzanie LSR),
• rodzaju operacji (klasyczna operacja, projekt w partnerstwie, operacja własna albo projekt grantowy),
• zakresu wsparcia. - Ponadto wymagane jest:
• powiązanie wnioskodawcy z obszarem objętym LSR,
• zgodność operacji z LSR:
o weryfikowana poprzez osiągnięcie zakładanych wskaźników (w przypadku projektów współpracy międzyterytorialnej i międzynarodowej – zgodność z LSR wszystkich LGD objętych projektem), o rozumiana jako bezpośredni wpływ na realizację konkretnego przedsięwzięcia,
• legalność – zgodność projektu operacji z przepisami prawa. - Koszty kwalifikowalne:
1) Wdrażanie LSR:
• Koszty niezbędne do realizacji operacji obejmujące m.in. koszty inwestycji, zakupu
wyposażenia, usług, wymiany doświadczeń, wynagrodzenia personelu, opracowań, licencji,
współpracy i komunikacji, z wyłączeniem kosztów niekwalifikowalnych określonych w
przepisach.
• Dla płatności ryczałtowych nie określa się.
2) Zarządzanie LSR – płatność ryczałtowa, nie określa się. - W przypadku:
➢ działalności gospodarczej – uzasadnienie ekonomiczne (uproszczony biznesplan),
➢ operacji dotyczących obiektów zabytkowych – zapewnienie, iż obiekt jest zabytkiem (np. wpisany do Rejestru zabytków lub ewidencji zabytków).
➢ operacji realizowanych w partnerstwie:
– o udział co najmniej 2 podmiotów,
– o realizacja wspólnego przedsięwzięcia,
– o dokument potwierdzający wolę współpracy co najmniej 2 podmiotów,
➢ operacji realizowanych w ramach gospodarstw agroturystycznych:
– o koncepcja wdrożenia systemów jakości wiejskiej bazy noclegowej oraz rozwoju usług czasu wolnego i gospodarki doświadczeń,
– o przystąpienie do organizacji zrzeszającej kwaterodawców wiejskich nie później niż w dniu złożenia wniosku o płatność
➢ operacji realizowanych w ramach zagród edukacyjnych:
– o koncepcja rozwoju usług czasu wolnego i gospodarki doświadczeń,
– o przystąpienie do Ogólnopolskiej Sieci Zagród Edukacyjnych prowadzonej przez CDR O/Kraków
nie później niż w dniu złożenia wniosku o płatność. - Dodatkowe warunki kwalifikowalności mogą zostać określone przez LGD na poziomie LSR.
- Beneficjent realizujący operacje w zakresie inwestycji w infrastrukturę lub inwestycji produkcyjnych zobowiązuje się do zapewnienia trwałości inwestycji.
Zgodnie z Planem Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 zatwierdzonym przez KE w dniu 30 sierpnia 2022 r. alokacja dla LEADER’a w 2023-2027 określona została na poziomie 90% alokacji z perspektywy 2014-2020, Instytucja Zarządzająca zaproponowała gwarancje finansowania dla regionów realizujących wielofunduszowy RLKS. Zarząd Województwa Świętokrzyskiego podjął decyzję o realizacji wielofunduszowych LSR w nowej perspektywie finansowej na terenie województwa świętokrzyskiego.
